Şor destanlarında merkezi kahraman ve karakter tipolojisi: davranışsal özellikler ve toplumsal rollerin izinde

Destanlar, tarih boyunca toplumun kültürel kimliğini şekillendiren önemli unsurlardan biridir. Türk destanları, sözlü geleneğin zenginliğiyle kuşaktan kuşağa aktarılarak bugüne ulaşmış, zaman içinde değişikliğe uğrayarak zenginleşmiştir. Destanlar, Türk milletinin ortak değerlerini yansıtır ve geçmişten günümüze kadar uzanan bir kültürel mirasın taşıyıcısı olarak varlığını sürdürür. Şor sözlü geleneğinde de kahramanlık destanları önemli bir konuma sahiptir. Şor destanları da diğer Türk destanlarıyla benzer şekilde halkın gelenekleri, düşünceleri, beklentileri, tutumları, tarihi ve kültürel mirası gibi konuları ele alır. Kahraman, bu unsurları içselleştirir ve bir ideal değer hâline dönüştürür. Halkın beklentilerine ve değerlerine uygun şekilde davranarak tipik özellikler sergiler. Bu çalışmada Şor Türklerinin destan kahramanlarının tip özellikleri, Metin Ergun’un “Şor Kahramanlık Destanları’’ isimli eserinde yer alan on beş destan metni incelenerek ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Merkezî kahramanın sekizi doğal, on biri davranışsal olmak üzere toplamda on dokuz adet tip özelliği belirlenmiştir. Alt tiplerde ise farklı bir sınıflandırma yaklaşımı benimsenerek dinamik ve edilgin alt tipler ortaya çıkarılmıştır. Böylece Şor Türklerinin destanlarında merkezî kahramanın tutum ve davranışları ile toplumun algısı, bakış açısı ve zihin dünyasının nasıl yansıtıldığı ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.

Epics have been significant elements shaping the cultural identity of societies throughout history. Turkic epics, enriched by the richness of oral tradition, have been passed down from generation to generation, evolving and enriching over time to reach the present day. These epics reflect the common values of the Turkic people and serve as carriers of a cultural heritage that spans from the past to the present. In the Shor oral tradition, heroic epics also hold a prominent position. Just like the other Turkic epics, they adresses issus such as the traditions, thoughts, expectations, attitudes, historical narratives, and cultural legacies of the people. The hero internalizes these elements and transforms them into ideal values, exhibiting typical characteristics by adhering to the expectations and values of the people. This study attempts to reveal the characteristic features of the heroes in Shor Turkic epics through an analysis of fifteen epic texts presented in Metin Ergun's work titled 'Shor Heroic Epics'. A total of nineteen characteristic features were identified, comprising eight natural and eleven behavioral characteristics. Additionally, a classification approach was adopted to distinguish dynamic and passive subtypes. Thus, the study aims to uncover how the attitudes and behaviors of the central hero in Shor Turkicf epics reflect the perception, perspective, and mental world of the society.