مُخَالَفَةُ القِياسِ النَّحويِّ في شِعْرِ اِمْرِئ القَيْس

تناولَ هذا البحثُ قضيةً هامةً من قضايا علمِ النحو، هي ظاهرةُ مخالفةِ القياسِ النَّحويِّ لدى امرئ القيس، إذ إنَّ ظاهرةَ مخالفةِ القياسِ ظاهرةٌ شائكةٌ إلّا أنّها منتشرةٌ في ثنايا كُتُبِ النَّحو، فلا يكادُ يَخلو كتابٌ من كُتُبِ النَّحو إلّا وَضَمَّ مجموعةً من أوجهِ مخالفةِ القياسِ، وهذا ما سيحاولُ البحثُ إلقاءَ الضوءِ عليهِ وتفسيرهِ من خلالِ تحديدِ أهمِّ المخالفاتِ التي وقعتْ في شعرِ امرئ القيسِ، وبيانَ رأي النحاةِ فيها، بَينَ مُبرّرٍ لهِ وبينِ مُستنكرٍ عليهِ، وإنْ كان خروجُهُ هذا في أغلبهِ كان من بابِ الضرورةِ الشعريّةِ لا من بابِ تمرّدِهِ على قواعدِ اللغةِ، إذ اعتبرهُ النُّحاةُ خروجًا مقبولًا لَهُ أمثلةٌ مشابهةٌ لدى غيرهِ من شعراءِ عصرهِ أو ممّن لاحقوا بهِ من العصورِ التاليةِ لعصرهِ، لأنَّ المعنى المرادَ قد يتطّلبُ خروجًا عن المشهورِ والمُطّردِ في الاستعمالِ لتحقيقِ أغراضٍ فنيةٍ وجماليةٍ في نظمِ القصيدةِ، لذا ينبغي ألّا ننظرَ إلى اللفظِ بمعزلٍ عن التركيبِ كما فعلَ بعضُ النُّحاةِ ممّن عَابَ كَلَّ خروجٍ عن مقتضى الظاهرِ في القياسِ.

Bu araştırmada nahiv ilminin önemli bir konusu ele alınmıştır. Bu konu İmru’l-Kays’ın şiirlerinde nahvî kıyâsın ihlalidir. Nahvi kıyâsın ihlali konusu, pek çok nahiv kaynağında üzerinde durulan önemli bir konudur. Bu araştırmada, İmruü’l-Kays'ın şiirlerinde meydana gelen en önemli kıyâs ihlallerine ışık tutulmuştur. Tespit edilen bu ihlaller hakkında dilcilerin eleştirel veya destekler mahiyetteki görüşlerine yer verilmiştir. Bu bağlamda onun şiirlerindeki kıyâs ihlallerinin genellikle kural tanımamazlığından kaynaklanmadığı, zaruret-i şiirden kaynaklandığı görülmüştür. Bu durum kendisine özgü olmayıp, şiir dilinde bütün şairler için bu tür ihlaller kabul edilebilir ihlaller olarak karşılanmaktadır. Zira şiirdeki amaçlanan sanatsal ve estetik amaçlara ulaşmak için kurallarla belirlenen alışılmış ifadelerin dışına çıkmak gerekebilmektedir. Bu sebeple kıyâsa aykırılığın her türlüsünü eleştiren bazı dilcilerin düştüğü hataya düşmemek için lafzın sözdizimden bağımsız değerlendirilmemesi gerekmektedir.

This research dealt with an important issue of grammar, which is the phenomenon of the contravention grammatical measurement in Imru’ al-Qays’ poetry. The phenomenon of contravention grammatical measurement is a complex phenomenon, but it is widespread in the grammar books. Most of the grammar books included a number of aspects of measurement contravention. This is what the research will attempt to shed light on and explain by identifying the most important contraventions that occurred in Imru’ al-Qays’ poetry, Clarifying the grammarians’ opinion about it, between justifying it and disapproving it. Even if this deviation was due to it was out of poetic necessity, not out of his rebellion against the rules of language. The grammarians considered it an acceptable deviation that had similar examples among other poets of his time or those who followed him from the ages following his time, Because the intended meaning may require a deviation from the well-known and the steady in use to achieve artistic and aesthetic purposes in the poem’s systems, so we should not look at the word in isolation from the structure, as did some grammarians who criticized every contravention from the apparent requirement measurement.