Kadim bir şifreleme yönteminin kültürümüzdeki yansıması: Hatt-ı şecerî

El yazması eserlerde, birbirinden farklı yöntemlerle tasarlanmış standart dışı alfabe örnekleriylekarşılaşılabilmektedir. Herkesçe bilinmemeleri itibarıyla birer gizli yazı türü olarak da kabul edilenbu alfabelerden biri de hatt-ı şecerîdir. Adını şeklinin ağaca benzemesinden alan söz konusu yazıyamuhtelif türdeki Türkçe, Arapça ve Farsça el yazmalarında tesadüf edilebilmektedir. Arap yazısınınebced diziliminden faydalanarak tasarlanan bu alfabenin, geçmişte bazı bilgileri gizli bir şekildekaydetmek veya güvenli olarak nakletmek amacıyla kullanıldığı anlaşılmaktadır. Yine şeklindenötürü hatt-ı nahlî, hatt-ı servî, hatt-ı şecer, kalem-i miscer, kalem-i müşeccer, kalem-i serv ve kalemişecerî gibi birçok farklı adla da anılan söz konusu alfabe, kadim bir şifreleme yöntemindenyararlanılarak tesis edilmiştir. Bu yöntem, el yazması kayıtlarından ve sair kaynaklardaki bilgilerdenanlaşıldığı kadarıyla en az 2.500 yıllık bir geçmişe ve kullanıldığı dönem itibarıyla da evrensel biryaygınlığa sahiptir. Bahse konu yöntemin İslam muhitindeki bir yansıması olan hatt-ı şecerî, elyazmalarındaki uygulama örneklerine ve kaynaklardaki başka kayıtlara göre temelde üç farklı modelesahiptir. Bu çalışmada hatt-ı şecerînin tafsilatlı bir tanımı yapılarak menşei konusu tartışılmış,mevcut örnekler üzerinden belli başlı modelleri belirlenip müstakil türler olarak tasnifleri yapılmışve el yazmalarındaki işlevlerine bakarak daha çok ne tür metinlerde hangi amaçlarla kullanıldıklarıbelirlenmeye çalışılmıştır.

Some manuscripts contain examples of non-standard alphabets designed by different methods. Only a limited segment can read these alphabets. Therefore, they are considered as a type of secret writing. One of these alphabets is ḥaṭṭ-i shajarī. It is named as ḥaṭṭ-i shajarī because its shape resembles a tree and because of its shape, it is also called in many different names as ḥaṭṭ-i naḫlī, ḥaṭṭ-i servī, ḥaṭṭ- i shajar, ḳalem-i miscer, ḳalem-i mushajjar, ḳalem-i serv and ḳalem-i shajarī. This writing style can be found in various Turkish, Arabic and Persian manuscripts. Ḥaṭṭ-i shajarī is basically designed using abjad, the Semitic alphabet system. This alphabet has been used in the past to secretly record or securely transmit some information. The alphabet was established using an ancient encryption method. This method has a history of at least 2,500 years as understood from the manuscript records and other sources. It has a universal prevalence as of its period of use. Ḥaṭṭ-i shajarī, which is a reflection of this ancient method in Islamic culture, has basically three different models according to the application examples in manuscripts and other records in the sources. In this study, the definition of ḥaṭṭ-i shajarī has been made in a way, the origin problem has been discussed and the main models have been defined through the existing examples. In addition, these models are classified as individual species. Then, by looking at the functions of the existing records in the manuscripts, it was tried to determine for what purposes this text is mostly used in which texts.