Türkiye'deki coğrafi işaretli gastronomik ürünlerin içerik analizi kapsamında incelenmesi

Coğrafi işaret, belirli bir niteliği veya ünü nedeniyle kökeni bulunduğu coğrafi alanla özdeşleşmiş ürünleri gösteren işarettir. Başka bir deyişle coğrafi işaret, bir ürünün üretildiği bölgenin kültürel, geleneksel ve beşerî kaynaklarının karakteristik özelliklerini yansıtan semboller olarak da tanımlanabilir. Çalışmanın amacı, Türkiye'de Şubat 2025 tarihine kadar tescil edilen coğrafi işaretli gastronomik ürünleri detaylı bir şekilde analiz ederek, bu ürünlerin belirli temalar çerçevesinde nasıl dağıldığını ortaya koymaktır. Araştırmada, Türk Patent ve Marka Kurumu verileri, yerel kalkınma ajansları, belediyeler ve ticaret odaları tarafından yayımlanan raporlarda 1697 coğrafi işaretli ürün incelenmiş ve araştırma konusu kapsamına giren 1385 ürün coğrafi işaretli ürün üzerinde nitel araştırma yöntemlerinden içerik analizi tekniği uygulanmıştır. Analizler MAXQUDA 24 programı ile yapılmıştır. Analiz sonucunda, coğrafi işaretli gastronomik ürünler içerisinde en fazla tescil alan kategoriler; çorbalar ve yemekler, işlenmiş/işlenmemiş meyve, sebzeler ile mantarlar ve fırıncılık, pastacılık mamulleri olarak öne çıkmıştır. Ayrıca çalışmada, coğrafi işaretli fırıncılık ve hamur işlerinde en yaygın pişirme yöntemi olarak taş fırın kullanıldığı, ayrıca tandır ve sac gibi geleneksel pişirme tekniklerinin de hala tercih edildiği tespit edilmiştir. Coğrafi işaretli böreklerde en sık kullanılan ana malzeme %31 ile dana kıyma olup, bu durum kırmızı etin Türk mutfağındaki önemli yerini göstermektedir. Ayrıca, coğrafi işaretli tatlılarda en yaygın ana malzeme %24 ile ceviz içi olup, tahin, inek sütü ve üzüm pekmezi gibi malzemeler tatlı çeşitliliğine önemli katkılar sağlamaktadır. Coğrafi işaretli peynirlerde ise en yaygın kullanılan ana malzeme inek sütü olup, koyun, keçi ve manda sütü de bölgesel çeşitlilik oluşturmaktadır. Ayrıca coğrafi işaretli ürünlerde 2020 sonrası dönemde tescil sayısında artış gözlemlenirken, kamu kurumlarının bu süreçte belirleyici bir rol oynadığı görülmüştür. Bu bağlamda belediyeler ve ticaret odalarının aktif rolü sürdürülmeli ancak sivil toplum kuruluşları ve özel teşebbüslerin de sürece dahil edilmesi sağlanarak tescil başvurularındaki rolü arttırılabilir.

A geographical indication is a mark that identifies products associated with a specific geographical area due to their particular qualities or reputation. In other words, geographical indications can be defined as symbols that reflect the characteristic features of a product's cultural, traditional, and human resources linked to its region of production. The aim of this study is to conduct a detailed analysis of the geographically indicated gastronomic products registered in Turkey until February 2025 and to examine how these products are distributed within specific themes. The research is based on data from the Turkish Patent and Trademark Office, as well as reports published by local development agencies, municipalities, and chambers of commerce. A total of 1,697 geographically indicated products were examined, and a qualitative content analysis was applied to 1,385 of them using the MAXQDA 24 software. The analysis revealed that the most frequently registered categories of geographically indicated gastronomic products include soups and dishes, processed/unprocessed fruits, vegetables and mushrooms, as well as bakery and pastry products. The study also found that the most common baking method for geographically indicated bakery and pastry products is stone oven baking, while traditional techniques such as tandır (clay oven) and sac (griddle) cooking are still preferred. Among geographically indicated pastries, the most commonly used main ingredient is ground beef (31%), highlighting the significance of red meat in Turkish cuisine. Additionally, in geographically indicated desserts, walnuts (24%) are the most widely used ingredient, followed by tahini, cow's milk, and grape molasses, which contribute significantly to dessert variety. In the case of geographically indicated cheeses, cow's milk is the predominant ingredient, while sheep, goat, and buffalo milk also add to regional diversity. Furthermore, an increase in geographical indication registrations has been observed since 2020, with public institutions playing a crucial role in this process. In this regard, the active involvement of municipalities and chambers of commerce should be maintained, but the participation of non-governmental organizations and private enterprises should also be encouraged to enhance their role in geographical indication applications.