Tez Koleksiyonu
Bu koleksiyon için kalıcı URI
Güncel Gönderiler
Öğe Arap dili gramerinin teorik temeli: İllet kuramı(Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2022) Güzel, Mehmet Emin; Uçar, HasanEn gelişmiş iletişim aracı olan dil, günümüzde bile gizemi tam anlamıyla çözülememiş insana özgü bir yetidir. Arapçanın Kur'ân dili olması, Arap dili gramerine dair çalışmaların erken dönemde başlamasını tetikleyen en önemli etken olmuştur. Daha çok betimsel bir yaklaşımla başlayan gramer çalışmaları, zamanla normatif ve nedenselci bir hâl almıştır. Çünkü dile kutsiyet atfedilmesi sonucu dildeki hikmet arayışı, Arap dilcilerini gramerin de ötesine geçmeye sevk etmiştir. Bu yönüyle nahiv ilminin salt bir dil grameri olmayıp dildeki gizemi anlamaya yönelik bir faaliyet olduğu söylenebilir. Nitekim Arap dilcilerin, ilk dönemden itibaren "Dilsel her bir olgunun mutlaka bir illeti vardır." anlayışıyla belirledikleri gramer ilkelerini illetlerle izah ettikleri görülmektedir. İllet kuramı diye bilinen ve Hicri 2. yüzyılda Halîl b. Ahmed (ö. 175/791) tarafından kuramsal çerçevesi belirlenen bu anlayışa göre dil, usta bir ressamın elinden çıkmış şaheser bir tablo; dilci ise bu tabloyu hayranlıkla inceleyen ve her bir fırça darbesini yorumlamaya çalışan bir uzmandır. Halîl b. Ahmed, selefleri ve çağdaşı dilcilerin tespit ettiği illetler, hicri 2. yüzyıldan itibaren öğrencisi Sîbeveyhi (ö. 180/796) tarafından geliştirilerek kayıt altına alınmış, hicri 3. yüzyıldan itibaren alanla ilgili müstakil eserler yazılmaya başlanmıştır. Hicri 4. yüzyıldan itibaren illet kuramı, usûlcü yaklaşımla teorik yönden ele alınmış; illetlerle ilgili genel bazı ilkeler tespit edilmiş ve illetler farklı açılardan tasnif edilmiştir. Bu çalışmada nahiv ilminin teorik temeli olarak illet kuramı ele alınmıştır. Bu bağlamda çalışmanın ilk iki bölümünde konunun kuramsal ve kavramsal çerçevesi ortaya konduktan sonra tarihi süreç ve literatüre yer verilmiştir. Üçüncü bölümde ise yaygın illet türleri, hem teorik hem de pratik yönden incelenmiştir. İllet türlerinin tespitinde Celîs ed-Dîneverî'nin (ö. 490/1097) tasnifi; illetlerin teorik yönden incelenmesinde nahiv usûlu kaynakları; pratik yönden incelenmesinde ise Sîbeveyhi'nin el-Kitâb'ı esas alınmıştır. İllet kuramı çerçevesinde belirlenen illetler ile dilde temel ilkelerin belirlenip temellendirildiği anlaşılmıştır. Bu yönüyle illet kuramının Arap dil gramerinin teorik temelini oluşturduğu görülmektedir. Diğer yandan bu illetlerin, dilin hem lafız hem de anlam boyutunu esas aldığı; birini diğerine feda etmediği anlaşılmıştır. Bu bağlamda konuşan ile muhatap arasında asgari düzeyde dil çabasıyla sağlıklı bir iletişim kurmanın temel hedef olduğu ortaya konmuştur. Dildeki olguların tesadüfi olmadığını ortaya koyan bu illetler, dilin hikmet boyutuna da dikkat çektiği aşikardır.
