Tez Koleksiyonu
Bu koleksiyon için kalıcı URI
Güncel Gönderiler
Öğe Türkiye'deki aktif volkanlarda meydana gelen yüzey deformasyonlarının jeodezik tekniklerle izlenmesi(Aksaray Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2024) Gündüz, Halil İbrahim; Yılmaztürk, Ferruh; Orhan, OsmanVolkanik tehdit açısından 95 ülke arasında 14. sırada yer alan Türkiye, son 10.000 yıl içerisinde faaliyeti bulunan 7 volkanik sisteme (Hasan Dağı, Tendürek Volkanı, Ağrı Dağı, Nemrut Volkanı, Kula Volkanik Kompleksi, Karacadağ, Erciyes Dağı) sahiptir. Türkiye'de yer alan bu volkanik sistemler Global Volkanizma Programına göre son 10.000 yılda 38 volkanik patlamaya neden olmuş ve MS 1100 ile 1900 yılları arasında ise her yüzyılda en az bir volkanik patlama meydana getirmiştir. Son volkanik aktiviteye ait kayıt 1855 yılında Tendürek Dağı'nda meydana gelen gaz ve kül çıkışı olsa da uzun süredir durgunluk döneminde olan volkanlar, yüzlerce yıl sonra bile faaliyetlerine devam edebilmekte ve çevresinde yaşayan toplumlar için ciddi bir tehdit oluşturabilmektedir. Bu nedenle volkanik aktivitelerin izlenmesinde en erken ve en önemli belirteçlerinden biri olan yüzey deformasyonların tespit edilmesi oldukça önemli bir konudur. Bu çalışmada Global Volkanizma Programına göre Türkiye'de aktif olan 7 volkanik sistemde meydana gelen yüzey deformasyonlarının tespit edilmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda çalışma alanlarından alçalan ve yükselen yörüngelerden elde edilen Sentinel-1 SAR görüntüleri ve GACOS gecikme ürünleri kullanılarak 2019-2023 yılları arasındaki yüzey deformasyonları PSInSAR tekniği kullanılarak tespit edilmiştir. Ayrıca pilot bölge olarak seçilen Hasan Dağı'na TÜBİTAK 121Y401 no'lu proje kapsamında Türkiye'de ilk defa volkanik alanların izlenmesi amacına yönelik jeodezik bir ağ kurularak GNSS ve PSInSAR tekniklerinden elde edilen bulgular karşılaştırılmıştır. Yapılan çalışma sonucunda Türkiye'de yer alan volkanik sistemlerde Tendürek volkanında yaklaşık -1,5 cm/yıl'lık bir deformasyon ve diğer 6 volkanik sistemde ise genel anlamda -2 ile 5 mm/yıl'lık bir deformasyon tespit edilmiştir.Öğe Büyük Menderes grabeni tektonik hareketlerinin uydu bazlı tekniklerle belirlenmesi(Aksaray Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2020) Oktar, Osman; Erdoğan, HediyeBu çalışmada, Büyük Menderes Grabeni'nde (BMG) yer kabuğu hareketlerinin belirlenmesi amacıyla bölgede bulunan ve sürekli gözlem yapan 8 adet GNSS istasyonunun ölçülerinin analizleri gerçekleştirilmiş ve bölgenin hız alanı belirlenmiştir. Ayrıca BMG bölgesini tamamen kapsayacak şekilde PS-InSAR analizi yapılarak bölgede gerçekleşen uydu bakış doğrultusundaki (LOS) hareketler belirlenmiştir. Son olarak GNSS ölçülerinin değerlendirilmesi sonucu elde edilen istasyonların günlük koordinat değerleri kullanılarak zaman serileri analizi (ZSA) gerçekleştirilmiştir. GNSS ölçüleri GAMIT/GLOBK yazılım takımıyla değerlendirilmiştir. Analiz sonucunda istasyonların günlük koordinatları, yıllık hızları ve bu hızların standart sapmaları elde edilmiştir. Yapılan analizler sonucunda istasyonların Avrasya Sabit/ITRF08 hızları elde edilmiştir. Sonuçlara göre çalışma bölgesinin yatayda yıllık 25-28 mm hızla Güneybatıya doğru hareket ettiği görülmektedir. Düşeyde; BOZD, AYD1 ve KUSD istasyonlarında (+) yönde bir hız değeri gözlenmiş yani yükseklik değerinin arttığı görülmüştür. En büyük hız değeri 2.42 mm/yıl değeri ile BOZD istasyonunda görülürken en küçük hız değeri 0.71 mm/yıl değeri ile AYD1 istasyonunda elde edilmiştir. DNZ1, PAMU, AYDN, DIDM ve DIDI istasyonlarında ise (-) yönde bir hız değeri gözlenmiş yani yükseklik değerinin azaldığı görülmüştür. En büyük hız değeri -5.12 mm/yıl hız değeri ile PAMU istasyonunda ve en küçük hız değeri -0.06 mm/yıl hız değeri ile AYDN istasyonunda görülmüştür. PS-InSAR analizinde, 13.01.2016 ile 16.12.2018 tarihleri arasında algılanmış 36 adet SAR görüntüsü kullanılmıştır. Analizler StaMPS programı kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Analiz sonuçlarına göre çalışma bölgesi için elde edilen uydu bakış doğrultusundaki (LOS) yıllık hızlar incelendiğinde; bölgede yıllık 23 mm'ye kadar alçalma değerleri ve 13 mm'ye kadar yükselme değerleri elde edilmiştir. Ayrıca grabenin merkezinde alçalma, grabenin kuzeyinde ve güneyinde yükselme tespit edilmiştir. GNSS istasyonlarının Kuzey(N), Doğu(E) ve Yükseklik(U) günlük koordinat değerlerine zaman serileri analizi uygulanarak istasyonların istatistiksel olarak anlamlı trend, periyodik ve stokastik bileşenleri belirlenmiştir. Trend bileşeni analizi sonucunda istasyonların yatayda yıllık 24 mm ile 32 mm arasında değişen hızlarla Güneybatıya doğru hareket ettiği görülmektedir. İstasyonların Batı ve Güney yönündeki lineer hareketlerinden elde edilen ortalama bileşke hareket 25.72 mm/yıl ve yönü güneybatıdır. İstasyonların Yükseklik koordinatlarındaki lineer hareketler incelendiğinde AYD1 ve BOZD istasyonlarında (+) yönde bir hareket gözlenmiş yani yükseklik değerlerinin arttığı görülmüştür. En büyük lineer hareket 1.43 mm/yıl değeri ile BOZD istasyonunda görülürken en küçük lineer hareket 0.27 mm/yıl değeri ile AYD1 istasyonunda hesaplanmıştır. DIDI, DIDI1, DIDI2, DNZ1, AYDN, DIDM ve PAMU istasyonlarının yükseklik koordinatlarındaki lineer hareket (-) yöndedir. En büyük lineer hareket -13.79 mm/yıl değeri ile PAMU istasyonunda ve en küçük lineer hareket -2.32 mm/yıl değeri ile DIDI istasyonunda tespit edilmiştir. Periyodik bileşen analizinde istasyonların Kuzey, Doğu ve Yükseklik zaman serilerinin içerdikleri periyodik bileşenler HFD ile belirlenmiştir. Elde edilen periyot değerleri 2 gün ile 432 gün arasında değişmektedir. Stokastik bileşen analizi sonucunda zaman serileri için ARMA(1,1) ile ARMA(15,14) arasında değişen farklı derecede ARMA modelleri seriler için uygun görülmüştür.Öğe Radar görüntülerinden kar derinliği ve hacminin hesaplanması; Erciyes Dağı örneği(Aksaray Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2021) Torun, Ahmet Tarık; Ekercin, SemihDünya nüfusunun büyük bir bölümünün su ihtiyacının karşılanmasında önemli bir yağış faktörü olan karın, mevsimsel olarak gözlemlenmesi, mevcut su kaynaklarının korunması ve izlenmesi açısından önem taşımaktadır. Hızla artan dünya nüfusu ve gittikçe şiddetlenen küresel ısınma faktörleri karla kaplı alanlardan veri elde edilmesinin önemini bir kez daha ortaya çıkarmıştır. Son yıllarda, radar verileri kullanılarak karla kaplı arazilerin izlenmesi ve bu alanlardan bilgi elde edilmesi sayesinde, su kaynaklarının yönetimi ve hidrolojik modellemeler ile ilgili değerli bilgiler elde edilebilmektedir. Bu tez çalışmasında TerraSAR-X uydusuna ait, StripMap (SM) modunda algılanmış, HH polarizasyonlu görüntüler kullanılarak Erciyes Dağı için kar derinliği, kar hacmi ve kar-su eşdeğeri hesaplanması amaçlanmıştır. Bu bağlamda, öncelikle SAR görüntüleri kullanılarak Sayısal Yükseklik Modelleri (SYM) üretilmiştir. SYM üretimi aşamasında gerekli olan harici SYM verileri olarak Shuttle Radar Topography Mission (SRTM), ALOS World 3D (AW3D), TanDEM-X WorldDEM ve stereo SYM kullanılmıştır. Bununla birlikte yaz döneminde uydu geçişi ile eşzamanlı olarak gerçekleştirilen arazi çalışmalarından elde edilen nokta yükseklik bilgileri, SAR verilerinden elde edilen yüksekliklerle karşılaştırılmış ve istatistik analizler uygulanmıştır. Analizler sonucunda stereo SYM verisinin 1.52 m karesel ortalama hata değeri ile en doğru sonucu verdiği görülmüştür. Ayrıca, radar verileri kullanılarak kar derinliği, kar hacmi ve kar-su eşdeğeri hesaplamalarının yapılabildiği bir model üretilmiştir. Kış döneminde uydu geçişi ile eşzamanlı arazi çalışmaları yapılarak, çalışma bölgesi içerisinde homojen olarak dağılmış olan noktalardan kar derinliği ölçmeleri gerçekleştirilmiştir. Kar derinliğinin belirlenmesinde önemli bir faktör olan kar yoğunluğu, üç farklı yöntemle (kriging, optimizasyon ve ISO-4355) elde edilmiştir. Kar derinliğine ve yoğunluğuna bağlı olarak kar hacmi ve kar-su eşdeğeri haritaları üretilmiştir. Çalışma bölgesindeki toplam kar hacmi ve kar-su eşdeğeri hesaplanmıştır. Elde edilen sonuçlar ışığında, üretilen modelin kar derinliği, kar hacmi ve kar-su eşdeğeri hesaplamalarında kullanılabilir olduğu ortaya konmuştur.Öğe Gnss ve insar teknikleri ile Tuz Gölü fay zonu'nun (Tgfz) kinematik analizi(Aksaray Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2020) Gezgin, Cemil; Ekercin, Semih; Tiryakioğlu, İbrahimTGFZ, Orta Anadolu Bölgesinin en önemli aktif tektonik unsurlarının başında gelmektedir. TGFZ üzerinde yakın zamanda yapılan çalışmalar, zonun Aksaray'a yakın segmentlerinin büyüklüğü 6.8'e varabilecek depremler üretme potansiyeline sahip olduklarını göstermektedir. Bu durum, Aksaray il merkezi başta olmak üzere, büyük ölçüde alüvyon zemin üzerine kurulmuş ilin tamamına yakınında yıkıcı hasarların ve can kayıplarının ortaya çıkabileceğine işaret etmektedir. Bu çalışmada TGFZ'nin güney kesimine ait deformasyonun jeodezik ölçmelerle yüksek duyarlıklı olarak belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla, TGFZ'nin güney kesimine 24 adet nirengi ve 2 Sürekli Gözlem Yapan GNSS istasyonu tesis edilmiştir. Kurulan ağ üzerinde 2018-2020 yılları arasında GNSS ölçüleri yapılmıştır. Çalışma bölgesi çevresinde bulunan Türkiye Ulusal Temel GPS Ağı (TUTGA) ve Türkiye Ulusal Sabit GPS İstasyonları AğıAktif (TUSAGA-Aktif) noktalarına ait ölçüler de çalışmaya dahil edilerek GNSS ölçüleri GAMIT/GLOBK yazılım takımı ile değerlendirilmiş ve bölgenin güncel hız alanı elde edilmiştir. Ayrıca GeodSuit yazılımı kullanılarak çalışma bölgesinin gerinim alanları hesaplanmış ve blok model çalışmaları yürütülmüştür. Buna ek olarak bölgeye ait 2014-2020 yılları arasında 35 adet Sentinel-1 SAR görüntüleri GMT5SAR yazılımında SBAS tekniğine göre değerlendirilerek çalışma alanına ait uydu bakış doğrultusundaki yer değiştirmeler elde edilmiştir. İlk defa bu çalışma ile doğrudan Tuz Gölü Fay Zonu segmentleri üzerinde kurulmuş jeodezik ağdan sağlanan kayma hızları literatürdeki önemli bir eksikliği doldurarak ülke ve bölge tektoniğine katkıda bulunmakta ve fay zonunun sismik aktivitesinin derecesinin anlaşılmasında önemli bir veri seti sağlamaktadır. Bu çalışma kapsamında yaklaşık olarak yatayda 3.2 mm/yıl ve düşeyde 1.5 mm/yıl olarak elde edilen kayma hızları, şimdiye kadar gerçekleştirilen farklı jeolojik çalışmalardan edilinilen kayma değerleri ile karşılaştırıldığında, zondaki aktif deformasyonun aslında ifade edilenden daha yüksek olduğuna işaret etmektedir.Öğe Farklı yüksekliklerden kayıt edilen sayısal hava görüntülerinden üretilen ortofotolarda doğruluk araştırması(Aksaray Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2018) Yaman, Aydan; Yılmaz, H. MuratDijital ortofotolar, renkli veya siyah beyaz hava görüntülerinin kullanılarak ölçek doğruluğunun her yerde sağlanması ile hazırlanan, haritanın doğruluğu ve çekilen hava görüntüsünün okunabilirliği üstünlüğünü birleştiren sayısal bir üründür. Sayısal ortofotolar klasik yöntemlere göre daha esnek, ucuz ve yüksek kalitede çıktılar vermektedir. Günümüzde güncel haritalara olan gereksinim her alanda artmakta ve klasik yöntemlere alternatif olarak standart bir haritanın doğruluk ve hassasiyet kriterlerini taşıyan ortofotolar, birçok uygulama alanında tercih edilmektedir. Haritacılık ile ilgili uygulamalarda kullanılan ortofotolardaki geometrik doğruluk oldukça büyük önem taşımaktadır. Yapılan çalışmada Aksaray Üniversitesi kampüs bölgesinin 2011 yılında çekilmiş 7cm, 15 cm ve 25 cm yer örnekleme aralığına sahip dijital hava görüntüleri kullanılarak, harita gibi sabit bir ölçeğe sahip olan üç farklı ortofoto mozaik üretilerek doğruluklarının karşılaştırılması amaçlanmıştır. Ortofoto mozaik görüntüler "Erdas LPS" yazılımında üretilmiştir. Daha sonra elde edilen sonuçlar ulusal ve uluslararası standartlarda önerilen değerlerle karşılaştırılmıştır. Ayrıca, her üç ortofoto mozaik için elde edilen konum doğruluklarının birinci sınıf çalışmalar için kullanıma uygun olduğu ve bu sayısal ortofotoların altlık olarak kullanılabileceği görülmüştür.Öğe Makine öğrenmesi teknikleri ile mekansal karar destek sistemlerinin geliştirilmesi: Aksaray ili örneği(Aksaray Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2018) Bilgilioğlu, Süleyman Sefa; Yımaz, Hacı MuratHayatın her alanında makro ve mikro ölçekte sayısız kararlar alınmaktadır. Kararlara etki eden kriterlerin sayısı arttıkça, kriterlerin sıralanması ve ağırlık değerlerinin hesaplanması daha karmaşık hale gelmektedir. Özellikle mekanla ilişkili karar analizlerinde, gerek veri yoğunluğu, gerekse kriterlerin fazlalığı problemi daha kompleks hale getirmektedir. Bu problemin çözümüne yönelik, Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ve Karar Destek Sistemleri (KDS) temellerine dayalı Mekansal Karar Destek Sistemleri (MKDS) yöntemleri geliştirilmiştir. MKDS kamu, özel ve akademik çevreler tarafından son yıllarda taşınmaz değerleme, heyelan duyarlılık, uygun yer seçimi gibi pek çok uygulamada kullanılmaktadır. Bu uygulamalarda genelde uzman görüşü gerektiren yöntemler kabul görmekte ve tercih edilmektedir. Uzmana dayalı bu yöntemlerde, uzmanların farklı bakış açıları ve sübjektif değerlendirme gibi etkenler uygulamaların yaygınlaşmasını ve otomatikleştirmesini zorlaştırmaktadır. Bununla birlikte, veri yapısında meydana gelecek değişikliklerde (kriter ekleme/eksiltme) mekânsal analizlerinin yenilenmesi gerektiğinden, dinamik modeller de oluşturulamamaktadır. CBS kullanarak kararların hızlı, etkin ve objektif alınabilmesi ve bunların otomatikleştirilebilmesi için karar analizlerinde insan etkisini en aza indirecek dinamik yöntemlerin geliştirilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda, bir çok farklı uygulamada kullanımı giderek artan yapay zeka tekniklerinin Coğrafi Bilgi Sistemlerine dayalı KDS'ye entegre edilmesine ihtiyaç vardır. Yapay zeka tekniklerindeki son yıllarda ki gelişmeler ile birlikte Makine Öğrenmesi (MÖ) olarak adlandırılan ve kendi kendine öğrenebilen sistemler geliştirilmiştir. Bu çalışmada, envanter bilgilerine dayalı MKDS'lere yapay zeka tekniklerinden makine öğrenmesi tekniğinin entegre edilmesi ve bu sistemlerinin otomatikleştirilmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla makine öğrenmesinde öne çıkan denetimli öğrenme algoritmalarından Yapay Sinir Ağları, Destek Vektör Makineleri, CHAID ve Karar Ağacı algoritmalarından ID3, C4.5, CART ve Rastgele Orman algoritmaları Aksaray ili taşınmaz değer haritasının üretiminde kullanılmış ve performansları değerlendirilmiştir. Ayrıca istatistiksel bir yöntem olan ve literatürde sıklıkla kullanılan Çoklu Regresyon Analizi ile elde edilen sonuçlar karşılaştırılmıştır. Tüm bu yöntemleri kapsayan ve kullanıcıların sonuçları karşılaştırabileceği bir yazılım geliştirilmiştir.
