Türkiye'nin Doğu Türkistan'a yönelik dış politikasına etki eden faktörler (1939'a kadar)

Abstract

Bu çalışma, II. Dünya Savaşı öncesinde Doğu Türkistan meselesini Türkiye açısından ele almaktadır. Bu doğrultuda çalışma Doğu Türkistan meselesinin Türk dış politikası açısından, şartların etkisi altında nasıl geliştiğini, Türkiye’nin Doğu Türkistan meselesine bakışında etkili olan faktörlerin neler olduğunu ve bu faktörlerin Türk dış politikası üzerindeki etkilerini ortaya koymaya çalışmaktadır. Türkiye açısından coğrafi olarak uzak sayılabilecek bir bölgede bulunan Doğu Türkistan, coğrafi uzaklığına rağmen aynı oranda uzak bakılan bir konu olmamıştır. Türkiye, Lozan sonrası dış politikasında sorunlu olan konuları çözdükten sonra, 1930’lu yıllarla birlikte dünyada meydana gelen gelişmelerin etkisiyle, II. Dünya Savaşı öncesinde dış politikasını güvenlik öncelikleri doğrultusunda değerlendirmiş, bu durum ise Türkiye’nin iki dünya savaşı arasındaki dönemde Doğu Türkistan meselesini ele almasında etkili olan ilk faktör olmuştur. İkinci olarak ise Türkiye, yakın diplomatik bağları bulunan SSCB’nin etkisiyle Doğu Türkistan meselesini ele almıştır. Doğu Türkistan bağımsızlık hareketinin hâkimiyeti altında bulunan Batı Türkistan’ı etkileyecek olmasından duyduğu endişe, SSCB’nin Doğu Türkistan meselesinde müteyakkız davranmasına neden olmuştur. Bu durum ise Türkiye’nin Doğu Türkistan meselesine bakışında, Türkiye üzerindeki etkisi sebebiyle SSCB’yi dikkate almasını gerektirmiştir. Bu çerçevede çalışma, Türkiye’nin iki dünya savaşı arası dönemde dış politikası açısından Doğu Türkistan meselesine bakışında etkili olan unsurları değerlendirmekte ve bu amillerin Türkiye’nin II. Dünya Savaşı öncesinde Doğu Türkistan meselesini ele alışında ne kadar etkili olduğunu analiz etmeye çalışmaktadır. Çalışma Türk dış politikası açısından Doğu Türkistan meselesini belgesel kaynak tarama metoduyla elde edilen arşiv belgeleri doğrultusunda değerlendirmektedir.

The current study handles the East Turkestan issue before the Second World War in terms of Turkey. Accordingly, the present study endeavors to determine how the East Turkestan issue has progressed under the conditions in terms of Turkish foreign policy as well as effective factors in perspective of Turkey toward East Turkestan issue and the effects of these factors on Turkish foreign policy. East Turkestan, geographically located in a distant area in terms of Turkey, is not such a far-off matter at the same rate despite its geographical distance. After the issues that are problematic in the foreign policy after Lausanne are solved, Turkey have evaluated its foreign policy before the Second World War in terms of the safety priorities via the impact of the developments occurring in the world in 1930s and this case is the first factor that is effective in handling the issue of East Turkestan in the period between the two world wars. Secondly, Turkey has addressed the issue of East Turkestan by the effect of USSR having close diplomatic relations. The concern that the liberation movement of East Turkestan would affect Western Turkestan, which was under the domination of the liberation movement, caused the USSR to behave vigilantly in the East Turkestan issue. This situation caused Turkey to consider USSR due to its effects on Turkey in view of the East Turkestan issue of Turkey. In this context, the study assess the factors that are effective in viewing the East Turkestan issue in terms of the foreign policy of Turkey in the period between two world wars and analyze the effect of these agents on handling the East Turkestan issue by Turkey before the Second World War. The study evaluates the East Turkestan issue in terms of the foreign policy of Turkey in line with the archive documents obtained through the documentary source reviewing method.