Cüveynî'nin mu'tezile eleştirisi

Abstract

Biz bu çalışmada İmâmü'l-Haremeyn el-Cüveynî'nin İslâm düşüncesindeki yerini ve kelâm ilmindeki konumunu, Mu'tezile'nin beş esası ile Eş'arî'nin kelâm metodunu açıkladıktan sonra ma'dûm, şefaat, salâh, rü'yetullah ve ahvâl kavramlarının mahiyetlerini, İslâm mezheplerinin akılcı kanadı olan Mu'tezile'nin bu kavramlara yüklediği anlamları, bu konulara eserlerinde geniş bir şekilde yer veren Cüveynî'nin bakışını ve Mu'tezile'ye yönelttiği eleştirileri incelemeye çalıştık. Bu kavramların anlam ve mahiyetine ilişkin farklı görüşler itikâdî mezheplerce farklılık arzetmekte ve günümüze kadar geçerliliğini korumaktadır. Kelâmî meselelerin çoğunda Eş'arî düşüncesini takip eden Cüveynî, ilâhî sıfatların yorumu, âlemin sonradan oluşunun ispatı ile Allah-âlem münasebeti gibi pek çok konuda farklı düşünceler ortaya koymuştur. İslâm düşünce tarihinde önemli yeri olan Cüveynî, genel anlamda fâil-i muhtâr ilâh anlayışını kabul etmiş, akıl-nakil ilişkisinde nasların literal anlamının geçerli olacağını benimsemiş ve te'vile uygun olmayan âyet ve mütevâtir hadisleri yorumlamayı da uygun görmemiştir.

This study investigates position of Imam al Haramayn Al-Juwayni in Islamic ideology and hisstanding in lore of kalâm, explanation of Mu'tazila's five principles and Ash'ari's kalâmmethod, the nature of terms like ma'dum, shafa'ah, salâh, ru'yat-Allah, ahwâl along with Mu'tazila's, which is one of the rationalist schools among Islamic sects, attributions to these terms, and finally perspective of al-Juwayni, who discusses these terms in his work, and his criticism on Mu'tazila. Various opinions related to the nature and meaning of these terms have been delivered by sects of creed and they are still pertinent today. Juwayni, who followed Ash'arism principles in terms of kalâm issues, presented many different views about topics like; interpretation of divine attributes of god, the testimony of the after creation of universe and relationship between God and universe. Juwayni, who plays an important role in history of Islamic ideology, followed "fail-i muhtâr" belief, considered literal meanings of nas as valid in terms of reasoning and interpreting relation and rejected interpreting rumoured hadiths and verses that are not compatible with ta'wil.