Kılıç Karatay, Semra2025-07-292025-07-2920242651-253Xhttps://dx.doi.org/10.55666/folklor.1541737https://hdl.handle.net/20.500.12451/13647Halı dokuma çok eski tarihlerden beri yapılan geleneksel el sanatları arasında yer almaktadır. Aksaray ve çevresi tarih olarak eski dönemlerden beri kirkitli dokuma yapan yerleşim alanlarından biridir. Teknoloji ve iş olanaklarının az olduğu dönemlerde önemli geçim kaynaklarından olup, kadın, erkek ayırt etmeksizin halı ve düz dokumasının yapıldığı yörelerdendir. 21. yüzyılın başlarına kadar halı veya kilim gibi kirkitli dokuma örneklerinin yapılabilmesi için yer veya mekânın bir önemi yoktu. Köy, kasaba ve ilçelerde dokuma yapılabildiği gibi merkeze bağlı yerleşim bölgelerinde ev veya atölyelerde dokuma yapılabilmekteydi. İş olanaklarının, okur- yazar seviyesinin yükselmesi ve sanayileşmenin gelişmesi, maddi getiri amaçlı dokunanın, el emeği dokuma örneklerinin alım değerinin düşmesi gibi nedenlerden dolayı kültürel değerlerimizden olan kirkitli dokuma sanatı önemini giderek yitirmektedir. Halı dokumalarının yapılabilmesi için belli başlı araç ve gereçlere ihtiyaç duyulmaktadır. Halı bıçağı, havlı dokumaların yapılabilmesi için gerekli olan malzemelerden biridir. Halı bıçağı, halı dokumalarında atılan düğüm iplerinin yüksekliklerinin istenilen yükseklikte kesilebilmesi için kullanılmaktadır. Halı dokuma örneklerinde kullanılan halı bıçaklarının ilk örneklerine dair kesin bilgi bulunmamaktadır. Bu çalışmada, Aksaray yöresinde el halısı dokumacılığında kullanılan halı bıçaklarının tarihçesi, çeşitleri, özellikleri, yapım aşamaları araştırılmıştır. Alan araştırması ve literatür taraması yöntemleri kullanılan bu çalışma, Aksaray yöresi ile sınırlandırılmıştır. Yörede yapılan alan araştırmasında gerçekleştirilen sözlü görüşmeler sonucunda 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Aksaray yöresinde halı dokumalarında kullanılan halı bıçak örneklerine dair sözlü verilere ulaşılabilmiştir. Aksaray ve çevresinde halı bıçağının tarihçesi incelendiğinde ulaşılabilen verilerden 20. yüzyılın ikinci yarısından günümüze kadar el yapımı halı bıçaklarının kullanıldığı görülmektedir. Alan araştırması kapsamında halı bıçağı yapan ustalarla gerçekleştirilen sözlü görüşmeler sonucunda halı bıçağının yapılışını babalarından veya dedelerinden öğrendikleri saptanmıştır. Buna göre, halı dokumalarında kullanılan el yapımı bıçaklar iki çeşittir. Tarihçesi açısından bakıldığında ilk kullanılan halı bıçağı, yapıldığı dönemlerde atık malzemelerden elde edilen bıçak örneğidir. Bıçağın baş bölümü olarak yapılan kısmında atık yağ tenekelerinin kullanıldığı, baş kısmının tahta sap gövdesi içine yerleştirilerek monte edildiği ve daha sonra düğüm uçlarının kesilmesi için baş kısımların içerisine tıraş jiletinin yerleştirilmesi ile elde edilen halı bıçağı örneğidir. İkinci halı bıçağı ise teknolojinin gelişmesi ile elektronik araçlardan yararlanılarak tahta sap kısmına monte edilmiş metal levhaların uç kısımlarının keskin hale getirilmesi ile kullanılan halı bıçaklarıdır. Halı dokumalarında kullanılan el yapımı halı bıçakları aynı zamanda, yapıldıkları yörenin refah durumu veya sosyal yaşamlarının değerlendirilmesinde bilgi veren birer belge niteliğindedir. Günümüzde, halı dokuması yapan yörelerde dokuma yapan kişilerin çoğunlukla hazır fabrikasyon ürünü halı bıçakları kullandıkları görülmektedir.Carpet weaving is among the traditional handicrafts made since ancient times. Aksaray and its surroundings are one of the settlements that have been weaving kirkitli since ancient times. It is one of the important sources of livelihood in periods when technology and job opportunities are scarce, and it is one of the regions where carpets and plain weaving are made without discriminating between men and women. Until the early 21st century, location or place was not important for the production of kirkite weaving samples such as carpets or rugs. Weaving could be done in villages, towns and districts, as well as in houses or workshops in settlements connected to the centre. The art of kirkitli weaving, which is one of our cultural values, is gradually losing its importance due to reasons such as the increase in job opportunities, literacy level and the development of industrialisation, the decrease in the purchasing value of the woven, handcrafted weaving samples for financial return. Certain tools and equipment are needed for carpet weaving. Carpet knife is one of the materials required for pile weaving. The carpet knife is used to cut the height of the knot ropes in carpet weaving at the desired height. There is no exact information about the first examples of carpet knives used in carpet weaving samples. In this study, the history, types, characteristics and construction stages of carpet knives used in hand carpet weaving in Aksaray region were investigated. This study, in which field research and literature review methods were used, was limited to Aksaray region. As a result of the oral interviews conducted during the field research in the region, verbal data on carpet knives used in carpet weaving in Aksaray region since the second half of the 19th century could be reached. When the history of carpet knives in Aksaray and its surroundings is examined, it is seen that handmade carpet knives have been used from the second half of the 20th century to the present day. As a result of the verbal interviews with the craftsmen who made carpet knives within the scope of the field research, it was determined that they learnt how to make carpet knives from their fathers or grandfathers. Accordingly, there are two types of handmade knives used in carpet weaving. From the point of view of its history, the first carpet knife used is the knife sample obtained from waste materials at the time it was made. This is an example of a carpet knife in which waste oil tins are used as the head part of the blade, the head part is assembled by placing it into the wooden handle body, and then a shaving razor blade is inserted into the head parts to cut the knot ends. The second carpet knife is the carpet knives used by sharpening the ends of the metal plates mounted on the wooden handle by using electronic tools with the development of technology. Handmade carpet knives used in carpet weaving are also documents that provide information about the welfare status or social life of the region where they were made. Today, it is seen that weavers in carpet weaving regions mostly use ready-made fabricated carpet knivestrinfo:eu-repo/semantics/openAccessHalı BıçağıEl HalısıAksarayDokumaDokuma İpiArticle731297130610.55666/folklor.1541737