İme, Gamze2025-09-152025-09-1520251303-068X / 2687-3214https://hdl.handle.net/20.500.12451/14383Ermeniler, özellikle Osmanlı Devleti’nin altı vilayetini kapsayan bir bölgede bağımsız bir Ermenistan devleti kurma hayaliyle hareket etmiş, bu amaca yönelik olarak çeşitli siyasi ve örgütsel komiteler oluşturmuşlardır. Bu çabanın ilk adımı, Van’da Armenakan adı altında bir komite kurulmasıyla atılmış; daha sonra Tiflis’te sırasıyla Genç Ermenistan Komitesi, Taşnaksutyun ve Cenevre’de Hınçak komiteleri hem yerel hem uluslararası arenada Ermenilerin sözde talepleri için harekete geçmişlerdir. Özellikle stratejik planlarını uygulamaya koymak amacıyla İran topraklarını bir üs olarak kullanan bu komiteler, İran’ın sunduğu özgürlükçü siyasi ortamdan birçok yönden faydalanmışlardır. Bunun temelinde, İran hükümetinin sağladığı serbestlik sayesinde yalnızca farklı siyasi ve toplumsal grupların güç kazanması değil, aynı zamanda silah üretimi, taşıma ve sevkiyat gibi stratejik gerekliliklerin kolaylaştırılması yatmıştır. Bu durum, Ermeni komiteleri için İran’ı vazgeçilmez bir merkez haline getirmiştir. Osmanlı Devleti ile sınır komşusu olan İran’ı böyle bir üs olarak benimseyen Ermeni komiteleri, burada şubeler açarak faaliyet alanlarını genişletmişlerdir. Osmanlı Devleti, bu komitelerin İran Hükümeti tarafından gerek dolaylı gerek doğrudan siyasi ve askeri destek gördüğünü tespit etmiş ve bu durumu diplomatik kanallarla İran yönetimine ileterek ciddi uyarılarda bulunmuştur. Ancak İran yönetimi, özellikle Osmanlı sınırına yakın bölgelerde gerçekleşen saldırılara karşı yeterli önlem almamış ve Ermeni komitelerinin bu bölgelerdeki faaliyetlerine göz yummayı sürdürmüştür. Bunun yanı sıra, Ermeni komiteleri dini liderler ve ibadet yerlerini içeren bir propaganda stratejisi benimseyerek kendi eylemlerine dini bir kimlik kazandırma çabasına girişmiştir. Her ne kadar sosyalist temeller üzerine inşa edilmiş olsalar da, dini öğelere vurgu yaparak daha geniş bir kitle desteği elde etmeyi amaçlamışlardır. Bu strateji, halkın dini ve milli duygularını kendi lehlerine çevirmeye dönük dikkat çekici bir manevra olarak öne çıkmıştır. Tebriz Başşehbenderi İhsan Hüsnü Bey, Ermeni komitelerinin İran’daki örgütlenme ve saldırı faaliyetlerini detaylı bir şekilde raporlayarak bu faaliyetlerde din adamlarının oynadığı rolü, eğitim-öğretim çalışmalarını ve İran Hükümeti’nden sağlanan desteklerin boyutunu içerecek biçimde kapsamlı bilgiler sunmuştur. Bu raporlar ışığında, Osmanlı Hariciye Nezareti tarafından Ermeni komitelerinin saldırılarına İran’ın sağladığı lojistik destekler titizlikle incelenmiştir. Araştırmalar sürecinde Osmanlı arşiv belgeleri temel alınmış, konuyla ilgili telif eserler ve birbirinden farklı kritik analizlerden yararlanılmıştır. Çalışma, tarama modeli ve doküman analizi gibi sistematik yöntemler doğrultusunda ele alınmış ve oldukça detaylı bir değerlendirme sürecine tabi tutulmuştur. Bu süreçte ortaya çıkarılan bulgular, dönemin Osmanlı-İran ilişkileri bağlamında Ermeni sorununun çok boyutlu yapısını gözler önüne sermiştir.Armenians dreamed of establishing an independent Armenian state, especially in a region covering six provinces of the Ottoman Empire, and formed various political and organisational committees for this purpose. The first step in this endeavour was taken with the establishment of a committee under the name Armenakan in Van. Later on, the Young Armenia Committee, Dashnaktsutyun and Hunchak committees in Tbilisi and Geneva, respectively, took action for the so-called demands of Armenians both in the local and international arena. These committees, which used Iranian territory as a base for the implementation of their strategic plans, benefited from the liberal political environment offered by Iran in many ways. This was based on the fact that the freedom provided by the Iranian government not only enabled different political and social groups to gain power, but also facilitated strategic requirements such as the production, transport and shipment of weapons. This situation made Iran an indispensable centre for the Armenian committees. Adopting Iran, which was neighbouring the Ottoman Empire, as such a base, the Armenian committees opened branches there and expanded their areas of activity. The Ottoman Empire realised that these committees received both indirect and direct political and military support from the Iranian government and conveyed this situation to the Iranian government through diplomatic channels. However, the Iranian administration did not take sufficient measures against the attacks, especially in the regions close to the Ottoman border, and continued to turn a blind eye to the activities of the Armenian committees in these regions. In addition, the Armenian committees adopted a propaganda strategy involving religious leaders and places of worship in an attempt to give a religious identity to their activities. Although they were built on socialist foundations, they aimed to gain wider mass support by emphasising religious elements. This strategy stood out as a remarkable manoeuvre to turn the religious and national sentiments of the people in their favour. İhsan Hüsnü Bey, the Archdeacon of Tabriz, reported the organisation and attack activities of the Armenian committees in Iran in detail and provided comprehensive information including the role of clergymen in these activities, education and training activities and the extent of the support provided by the Iranian government. In the light of these reports, the logistical support provided by Iran to the attacks of the Armenian committees by the Ottoman Foreign Ministry has been meticulously analysed. During the research process, Ottoman archival documents were taken as a basis, and different critical analyses and works on the subject were used. The study was handled in line with systematic methods such as survey model and document analysis and was subjected to a very detailed evaluation process. The findings uncovered in this process revealed the multidimensional nature of the Armenian question in the context of Ottoman-Iranian relations of the period.trinfo:eu-repo/semantics/openAccessİranOsmanlı DevletiTebriz Başşehbenderi İhsan Hüsnü BeyLayihaErmeni KomiteleriIranOttoman EmpireTabriz Archbehandler Mr. Ihsan HusnuArmenian CommitteesArticle-77157224